بازتاب:

گفت‌وگوی اختصاصی بازتاب با سعید ابوطالب، نماینده مجلس و عضو کمیسیون فرهنگی در مورد طرح جدید مجلس برای استفاده از ماهواره و تاسیس شبکه‌های خصوصی

بیش از یک دهه است که مردم ایران به دلایل مختلفی با ماهواره و برنامه‌های آن نزدیکی زیادی پیدا کرده‌اند و نیازهای فراغتی و تفریحی خود را از آن تامین می کنند. در دهه 70 دیدگاه به ماهواره با برخوردهای غیر علمی همراه بود اما به مرور دیدگاه های نمایندگان مجلس و کارشناسان دولت در این مقوله رنگ و بوی واقعیت به خود گرفت. چندی است سعید ابوطالب نماینده مجلس و یکی از چهره‌های رسانه ای مجلس هفتم به دنبال طرحی برای سامان دادن به قانون قدیمی ماهواره است و طرح جدیدی را طراحی کرده است.
او به این طرح خوشبین است و هدف از طراحی آن را پاسخگویی به نیاز جامعه است و بی قید می‌گفت اگر این طرح و یکی دو طرح دیگر اجرایی شود دیگر کاری به شغل سیاسی ندارم و می روم دنبال کار خودم.
بی شک در این گفت‌وگو برای اولین بار نکاتی را خواهید خواند که در این سالها درد دل مردم و مخاطبان رسانه‌ها بود ولی مورد توجه کسی قرار نمی‌گرفت یا به صورت کامل نفی می‌شد.

«بازتاب»: چرا در این ده سال گذشته کسی برای دو مداری که دکتر حسابی برای ایران رزور کرده، کار خاصی برای ارسال ماهواره نکرده که الان در شرف از دست دادن هستیم ؟!
ابوطالب: ببینید ما یک بار از دست دادیم، در مورد این نقطه 26 درجه، 15 ماه است مهلت ما تمام شده. ولی خوب کاری که قبلا کرده بودیم این بود که در این مدت 10 سال ماهواره مرده و مستعمل زهره را آنجا قرار دادیم. یعنی یک ماهواره خریدیم در فضا جابه‌جا کردیم و گذاشتیم در این مدار و گفتیم این فضا را اشغال کردیم. ولی مشخص است که سازمان ارتباطات بین‌المللی ITU متوجه می‌شود که این ماهواره سیگنال نمی‌فرستد.

یک موضوع مهم است که ماهواره عرب‌ست تقریبا در همین نقطه قرار گرفته و این بهترین نقطه برای پوشش منطقه ماست. البته ما مدار 47 درجه شرقی را هم داریم ولی این مزیتی که در 26 شرقی است، در 47 درجه شرقی وجود ندارد. بالاخره در این سال‌ها انجام نشده و بحث همواره سر این بوده که به مخابرات تعلق داشته باشد یا صداوسیما ! هزینه آن باید تأمین می‌شد، بالاخره ندادند و من معتقدم، اگر بخواهم از حالت انفعالی رسانه‌ای خبری دربیاییم، حتما باید ماهواره داشته باشیم و از پوشش فرامنطقه‌ای و مزیت آن استفاده کنیم. مزیت آن این است که الان با خیلی از کشورهای همسایه نزدیکی فرهنگی داریم، زبان یکسان و مذهب یکسان داریم. شرایط اقتصادی، سیاسی و تاریخی مشابه داریم. بنابراین می‌توانیم خیلی از کشورهای منطقه را از کشورهای عربی گرفته تا کشورهای آسیای میانه، تحت پوشش رسانه‌ای خودمان قرار دهیم. این همه برمی‌گردد به یک موضوع بسیار مهم. چون ما در حال حاضر در عرصه جهانی مزیت اقتصادی نداریم. اصلا ما در عرصه اقتصاد حرفی برای گفتن نداریم. بودجه سالیانه ما 195 هزار میلیارد تومان است که بعید به نظر می رسد نصف بودجه یکی از ایالت‌های فقیر آمریکا باشد ! اصلا ما در عرصه اقتصادی حرفی نداریم و نمی‌توانیم هم‌آوردی کنیم با دشمنان یا دیگران! در عرصه نظامی هم باز ما مزیت نداریم حالا موقعیت ژئواستراتژیک داریم ولی ابزاری برای اعمال قدرت نداریم. قدرت هم ملموس است و در حد شعار و حرف زدن نیست و باید ملموس باشد. مزیت ما در ایدئولوژی و فکرمان است. هرجا که ما در این سال‌ها توانستیم مقاومت و حتی پیشروی کنیم، مثل لبنان یا جاهای دیگر به خاطر مزیت ایدئولوژی‌مان بوده است. این هم ارزش رسانه است. وقتی ما بتوانیم واقعیت مان را منتشر کنیم دیگر لازم نیست به خاطر آن در جهان بدویم! چون کفایت می‌کند. این حرفی است که مشتری و مخاطب پیدا می‌کند و این در نهایت در عمق ملت‌ها و دولت‌ها دوستان زیادی برای ما جذب می کند و چون بالاخره متخصصان و توده‌ها تأثیرگذار هستند در تصمیم‌گیری دولت‌ها هم تاثیر می گذارد چون به واقع دیگر دولت‌ها، دولت ملت هستند. من معتقدم ما باید ازاین وضعیت عقب‌نشستگی در حوزه فرهنگی در بیابیم و به سمت هجوم فرهنگی برویم. این کار یک سری ابزار می‌خواهد مثل ماهواره و نیروی انسانی متخصص. ما در حال حاضر فاکتور دوم را داریم که قابلیت دارند فکر کنند و پیشینه فرهنگی، تاریخی و مذهبی ما را تبدیل به متریال فرهنگی و محصول رسانه ای کنند. هم انگیزه هست هم علاقه. منتهی ما ابزار را از مردم گرفته‌ایم. این به جهت آن است که فرهنگ در جامعه ما دولتی بوده و دولت همیشه فکر می‌کرده صاحب فرهنگ است و اگر قرارست پیام فرهنگ پیاده شود باید از طرف او این کار بشود، چون کسی بیش از او صاحب فرهنگ و اندیشه نیست. من معتقدم دولت مردان ما از معدل جامعه کوتوله‌تر هستند در عرصه فرهنگ و اندیشه. ولی چون خودشان سعی کردند جلودار باشند، مردم را کوتوله نشان می‌دهند. هر چقدر ما کانال دولتی را از فرهنگ بر داریم موفق‌تر هستیم، به همین جهت معتقدم که ما هر طوری شده به سمت راه‌اندازی شبکه‌های خصوصی برویم. من نمی‌گویم قانون اساسی را نفی کرده یا دور بزنیم، راه‌های مختلفی وجود دارد. من بعضی را به مسئولان صداوسیما پیشنهاد کردم ولی انگیزه در آنان وجود ندارد.

«بازتاب»: اما در مورد این ماهواره جدید که قرار است خریداری شود توضیحاتی بفرمایید.
ابوطالب: وقتی ما می‌خواهیم ماهواره بخریم اول باید مشخصات و مختصات ماهواره را به ITU توضیح دهیم. اسم این ماهواره IRAN-DBS2 است. که درواقع ماهواره پخش مستقیم تلویزیونی است. حداقل به 300 شبکه تلویزیونی سرویس می دهد. خاصیت این ماهواره این است که ما شبکه‌های ملی، استانی و بین‌المللی که بیش از 30 کانال می شود را روی آن قرار می‌دهیم تا به پوشش فرا منطقه‌ای و منطقه‌ای برسیم. ضمن این‌که ما می‌توانیم پوشش 100 درصدی به وجود بیاوریم تا همه مردم ایران همه شبکه‌ها را با بهترین کیفیت نگاه کنند. یک نکته مهم‌تر این‌که وقتی ما ماهواره داریم و دیگران را تحت پوشش فرامنطقه‌ای قرار می‌دهیم کشورهای دیگری که ما را تحت پوشش فرامنطقه‌ای قرار داده‌اند مجبور به یک تعامل رسانه ای می شوند. معاهده بین‌المللی این‌گونه است که اگر کسی شما را تحت پوشش فرکانسی قرار بدهد باید با آن کشور هماهنگ کند. ولی کسی این کار را نمی‌کند نه اروپایی‌ها نه آمریکایی ها و نه حتی عرب‌ها! به جهت این‌که ما ابزار مقابله به مثل نداریم ولی اگر ماهواره داشته باشیم می‌توانیم شبکه‌های آنان، شبکه‌‌های کشورهای دیگر، شبکه های دوست و شبکه‌هایی را که می‌پسندیم به آن ماهواره وارد کنیم.

«بازتاب»: این چه ربطی به طرح شما دارد؟
ابوطالب: ما احتیاج به ماهواره داریم و همه اصرار می‌کنند و به‌به و چه‌چه می‌کنند، رئیس مجلس و رئیس سازمان صداوسیما قبول دارند و در حال حل مسائل مالی آن از صندوق ذخیره ارزی هستیم که از کدام جدول برداشت شود تا مشکل حل شود. اما حالا وقتی ماهواره خریدیم قانون استفاده از ماهواره در کشور را نداریم! شما در منزلتان نشسته‌اید حق ندارید ماهواره داشته باشید، خوب خیلی اسف‌انگیز است. خوب همه ما هم نمی‌توانیم بگوییم از این به بعد آزاد هم استفاده کنند. این موضوع را می‌خواهم بگویم تحقیق کردم. توسعه یافته، مسلمان، غیرمسلمان تقریبا هیچ کشوری نیست که ماهواره در آن 100 درصد آزاد باشد و هیچ کشوری هم نیست که 100 درصد ممنوع باشد. یعنی اصلا صفر و یک با ماهواره برخورد نمی‌کنند. این بستگی به شرایط فرهنگی، جغرافیایی و خیلی موارد دیگر دارد.

ما پیشنهاد کردیم چیزی بین این موقعیت که نه کاملا آزاد، نه کاملا محدود. چون من معتقدم از این 1000 شبکه در حال دریافت، دست‌کم 100 شبکه به هیچ عنوان قابل استفاده نیست و به هیچ دردی نمی‌خورد. نه جریان آزاد اطلاعات رسانی است و نه فرهنگ‌سازی می‌کند، هنجارشکن است و به هیچ دردی هم نمی‌خورد و کسانی که آنها را راه‌اندازی کردند اهداف تجاری داشته و از ابزار فرهنگی برای این روش اقتصادی استفاده می‌کنند. بنابراین این 100 کانال حتما باید فیلتر شود یعنی من معتقدم حتی باید فیلترینگ را داشته باشیم که همه جای دنیا دارند، از سوئد که کشور اروپای غربی پیشرفته‌تر نداریم؟ سوئد داشتن دیش را ممنوع کرده و در حال انجام این قانون است و استفاده از شبکه کابلی اجباری شده است. شبکه کابلی دو مزیت دارد: هم بحث اقتصادی و هم مزیت فرهنگی، به نحوی که بتوانند فرهنگشان را کنترل کنند. بالاخره همه کشورها خط قرمز دارند ولی ممکن است خط‌قرمزها به هم منطبق نشوند ولی بالاخره همه خط قرمز دارند. آمریکا هم دارد. یعنی این جوری نیست خیلی از سایت‌هایی که ما در کشور فیلتر می‌کنیم، آنان فیلتر نمی‌کنند. من معتقدم خیلی از شبکه‌ها هستند که احتیاجی به فیلتر ندارند و قابل استفاده هستند و معتقدم حداقل 100 شبکه وجود دارد که قابل استفاده هستند. بدون هیچ فیلترینگ یا اعمال کمترین محدودیت!

من معتقدم شبکه‌هایی هست که از شبکه‌های داخلی ما هنجاری‌تر و ارزشی‌تر است. برنامه این شبکه ها به لحاظ فرم و شکل در برنامه‌های داخلی ما بهتر است. شبکه فیلم داریم، مستند، علمی، آموزشی داریم. حالا به خاطر این‌که حاکمیت حق دارد بلکه وظیفه دارد آن 100 شبکه مضر را فیلتر کند، آیا حق دارد مردم را از دیدن این 900 شبکه هم منع کند؟ به نظر من حق این کار را ندارد. اینجا یک قضیه وجود دارد. یک واقعیت و یک ایده‌آل که ما می‌خواهیم به سمتش حرکت کنیم. واقعیت این‌است که اغلب مردم برنامه‌های ماهواره‌ای را تا سرحد امکان به آن دسترسی دارند. آمار می‌گوید جوانان شهری در کل کشور امکان دسترسی به تصاویر ماهواره را تا 70 درصد دارند این به معنای داشتن دیش نیست، بلکه می‌توانند به آن دسترسی پیدا کنند. این آمار عجیب و غریب به نظر نمی‌رسد. ناجا 50 درصد در کل کشور پذیرفته که اصلا دیش وجود دارد. چون ما مشکل پوشش داریم و یکی از دلایلی که انگیزه می‌شود مردم حتی در روستاها به ماهواره روی بیاورند، نبود پوشش تلویزیونی در مناطق زندگی آنهاست.

«بازتاب»: در مورد این سه کانالی که قرار است راه بیفتد و تصاویر ماهواره را بدون واسطه پخش کند، بحث کپی‌رایت و خط قرمزهایی که الان صداوسیما اجرا می‌کند، چه می‌شود؟
ابوطالب: یک واقعیت را باید بپذیریم که مردم به ماهواره مراجعه می‌کنند و یک دروغ بزرگ هست که مدیران قبلی صداوسیما می‌گفتند که تعداد بیننده‌های ماهواره خیلی کم است و حتی من یادم می‌آید آقای کردان در جلسه‌ای که من نشسته بودم و صورت جلسه هم دارد، می‌گفت: مردم الان 1 درصد بیشتر ماهواره نگاه نمی‌کنند. ولی الان معلوم شده چقدر از مردم ماهواره نگاه می‌کنند. این یک واقعیت است. اما یک بحث دیگر است که آیا همه مردم دارند از ماهواره برنامه‌های غیراخلاقی می‌بینند؟ من می‌گویم نه! این دو فرض اگر پذیرفته شود، معلوم می‌شود ما نتوانستیم تقاضای آنان را در شبکه‌های داخلی جبران کنیم. اما آیا این تقاضا در شبکه‌های ماهواره‌ای پاسخ داده می‌شود؟ اگر مردم برنامه‌‌های غیراخلاقی نمی‌بینند پس این تقاضا در حال پاسخ دادن است. بنابراین می‌بینیم هر روز مراجعه به ماهواره بیشتر می‌شود. این به معنی آن نیست که مردم بی‌دین می‌شوند، اصلا اینجوری نیست چون ما نمی‌توانیم تقاضای مردم را پاسخ بدهیم آنها به ماهواره روی می آورند. ببینید الان آقای ضرغامی می‌گویند ما در حال تولید برنامه رقابتی هستیم. ولی قبول کنید ما به آنان نمی‌رسیم.

ما الان در کل 10 شبکه ملی داریم با این امکانات فنی و هزینه نمی‌توانیم رقابت داشته باشیم باز هم 10 به 1000 است، اگر ما 20 اثر تولید کنیم آنان 2000 اثر تولید می‌کنند و هیچ‌وقت شما در رقابت به آنان نخواهید رسید. یک مزیت داریم و آن مزیت زبان است چند شبکه دارند برنامه‌هایی را با زیرنویس فارسی پخش می‌کنند. پس مزیت زبان را هم از دست می‌دهیم. بنابراین ما باید یک فکری بکنیم و تقاضای مردم را جواب بدهیم. آیا این بدین معناست که مردم تقاضای خود را از راه‌های غیرقانونی به دست بیاورند، من می‌گویم نه! ما باید یک قدم بگذاریم جلو و تقاضای مردم و ببینیم و باور کنیم و سعی کنیم آن را جبران کنیم منتهی از روش‌های قانونی. این پیشنهاد نوعی نگاه به آینده است. حالا ممکن است شما با سه دیش و چند تا ال‌ام‌بی700 تا 1000 کانال را بگیری که حالا خیلی از آنان با کیفیت نیست و مقداری هم کارتی است و اگر امروز با سه تا دیش داری می‌گیری ممکن است چند سال دیگر مجبور باشی با پنج دیش بگیری.

ما بیاییم خدمتی به مردم بکنیم و بگوییم لازم نیست چند تا دیش بگذارید ما سرویس مناسب به شما می‌دهیم و در کنارش 3000 کانال را به شما سرویس می‌دهیم البته حقوق کپی‌رایت را باید رعایت کنیم و به آن احترام بگذاریم چون این حقوق معنوی دوطرفه است و البته حقوق کپی‌رایت را باید رعایت کنیم و به آن احترام بگذاریم چون این حقوق معنوی دوطرفه است و البته روی شبکه‌هایی که همه اشتراک نظر دارند فیلترینگ انجام دهیم که معتقدم مردم از این‌که این شبکه‌های مضر فیلتر بشود، احساس نارضایتی نمی‌کنند. بعد از این‌که فیلترینگ اخلاقی شد، انتخاب‌ها کیفی‌تر می‌شود چون انتخاب به خیلی مسائل مثل علایق فردی، تقوای خانوادگی مرتبط است و موجب می‌شود مردم خودشان انتخاب می‌کنند و باید به مردم اعتماد کرد. اینگونه تقاضای مردم جواب داده می‌شود.

ببینید بحث ماهواره تنوع‌طلبی است. یعنی این جوری نیست که هزار تا شبکه را ببینی یا صبح تا شب پای ماهواره باشی. اگر شما قدرت انتخاب داشته باشی و صد تا کانال زیر دستت باشد تنوع‌طلبی از بین می‌رود. معتقدم این طرح یک مزیت دیگر دارد که حرص و ولع بی‌جهت را از مخاطب می‌گیرد. پژوهش‌ها هم ثابت کرده هیچ خبری نیست و مردم روی یک انتخاب ثابت می‌شوند. من خانه‌ای را سراغ دارم که دائم شبکه‌هایشان روی «المنار» بود. اینقدر «المنار» گوش داده بودند، عربی هم یاد گرفتند! خیلی‌ها مستند نگاه می‌کنند، خیلی‌ها فیلم و سریال نگاه می‌‌کنند. البته دقت کنید سلیقه‌های مردم هم عوض می‌شود و پنج سال دیگر این سلیقه‌ها تغییر می‌کند.

«بازتاب»: بحث نظارت صداوسیما و قوانین پخش چگونه است؟ این سه شبکه چگونه قرار است کنترل شوند؟
ابوطالب: این شبکه‌ها حتما محدودیت‌های کمتری نسبت به شبکه‌های ملی ما دارند. مثل این که گاهی سریال خارجی نشان می‌دهیم و یک موقع سریال تولید می‌کنیم. وقتی سریال تولید می‌‌کنیم، مثلا در شب‌های برره محدودیت‌های عجیب و غریب داریم، اما موقعی که سریال یا فیلم خارجی می‌‌خریم و پخش می‌کنیم محدودیت ما کمتر است. چون ما تولید نکرده‌ایم و ربطی به ما ندارد. ما با واقعیت کار داریم.

«بازتاب»: روش پخش این شبکه‌ها چگونه است؟
ابوطالب: هم ADSL هم کابل و هم پخش‌های متمرکز داخلی، برای مثال در شهرک اکباتان روی هر ساختمان 50 تا دیش است، بخشی به نام دریافت ـ مدیریت ـ پخش (د.م.پ) تأسیس می‌کنیم که بخش خصوصی می‌آید مجوز می‌گیرد و دیش حرفه‌ای می‌‌گذارد و برنامه‌های ماهواره ای را به صورت داخلی به مردم می‌دهد.

«بازتاب»: بخش خصوصی با چه جذابیتی باید در این پروژه سرمایه گذاری کند؟
ابوطالب: بخش خصوصی وقتی این سرویس را راه‌اندازی کند آبونمان در قبال آن می‌گیرد و همچنین امکان پخش تبلیغات بازرگانی دارد.
«بازتاب»: مراکز د.م.پ چقدر طول می‌کشد تا راه‌اندازی شوند؟
ابوطالب: شاید شش ماه تا یک سال
«بازتاب»: برای فاصله زمانی حال تا راه‌اندازی این طرح هم فکری خواهد شد؟
ابوطالب: بله برای فاصله زمانی هم برنامه ریزی خواهد شد.