روز:
اسفنديار صفاري

اگر چه رسانه هاي رسمي کشور در دو روز گذشته سفر امير قطر به تهران و ديدارهايش با مقامات عالي رتبه کشور را با آب و تاب فراوان منتشر کردند، اما تنها يک خبر گزاري نوشت که شيح حمد در کنفرانس خبري مشترک با احمدي نژاد براي خليج فارس نام خود ساخته خليج فارس عربي را به کار برده است. در اين ميان تلويزيون رسمي کشور نيز که در طول شبانه روز صدها بار اخبار ناشيانه اي را درباره دشمني امريکا و اسرائيل منتشر مي کند، در گزارش هاي خود رابطه ميان جمهوري اسلامي و قطر را، رابطه اي مثال زدني و عالي توصيف کرد. گزارشگران تلويزيون البته يادشان رفته بود به بينندگان خود بگويند که قطر متحد اصلي امريکا در خليج فارس، و ازجمله کشورهاي عربي است که پيشتر بارها از آن به عنوان “حامي رژيم صهيونيستي” ياد کرده اند. عضويت قطر به عنوان يکي از اعضاي غير دائم شوراي امنيت اما مقامات عالي رتبه جمهوري اسلامي را واداشت تا نام تازه “خليج فارس عربي” را در تهران و از زبان امير کوچکترين کشور جنوب خليج فارس بشنوند و دم برنياورند.

چرا قطر

خبر سفر شيخ حمد بن خليفه آل ثاني، امير قطر در رسانه هاي رسمي کشور نخستين بار به نقل از حميدرضا آصفي سخنگوي وزارت خارجه اعلام شد. آصفي سفر امير قطر را گام مهمي در گسترش روابط ايران و قطر دانست و گفت که او در سفرش به تهران با رهبر، رئيس جمهور و ساير مسئولان و مقامات جمهوري اسلامي ايران پيرامون مسائل مهم منطقه، تحکيم روابط دو جانبه و اوضاع کنوني عراق و فلسطين و کمک به مردم فلسطين بحث و تبادل نظر خواهد کرد .اگر چه محتواي مذاکرات امير قطر با مقامات کشور منتشر نشده اما آشکار است که محور اصلي اين گفت و گو ها پرونده هسته اي بوده است. رسانه هاي رسمي کشور و از جمله صدا و سيما در طول دو روز اقامت امير قطر در ايران، بارها ضمن پخش تصاوير ديدار او با مقامات عالي رتبه جمهوري اسلامي، از رابطه با قطر به عنوان نمونه اي مثال زدني در ميان همسايگان ايران ياد کردند. اما اهميت سفر امير قطر به تهران درست به نکات نگفته اي باز مي گردد که رسانه هاي رسمي کشور از انتشار آن خود داري کردند. شبه جزيره قطر در ساحل غربي خليج فارس با احتساب تمام جزاير تحت مالکيت، حدود 11 هزار و 435 کيلومتر وسعت دارد. اين کشوراز شمال تا جنوب 190 کيلومتر و از شرق تا غرب 85 کيلومتر طول و عرض دارد، و داراي 40 کيلومتر مرزخاکي با عربستان سعودي تنها همسايه خود است. جمعيت اين کشور بر اساس سرشماري انجام شده در سال 1993 ميلادي حدود 559 هزار نفر است که بيشترشان در دوحه پايتخت اين کشور زندگي مي‌کنند. دين رسمي کشور اسلام و زبان رسمي آن عربي است. گفته مي شود که 56 درصد اتباع اين کشورعرب، 23 درصد ايراني و 7 درصد پاکستاني هستند و بخشي ديگري از ساکنان آن شهروندان اروپايي و امريکايي هستند. واحد پول قطر ريال است، که نزديک به 4 ريال آن معادل يک دلار امريکا است. اگر چه قطر از از قرن نوزدهم تحت حکومت خاندان آل ثاني خودمختار بوده اما تاريخ استقلال آن سوم سپتامبر 1971 ثبت شده است. شيخ حمد بن خليفه آل‌ثاني امير فعلي قطر، 53 ساله،و هشتمين پادشاه از سلسه آل ثاني است که قريب ده سال پيش، در25 جولاي 1995 طي يک کودتا عليه پدرش به حکومت رسيد. کشور قطر مجلسي متشکل از 35 نماينده نيز دارد که به امور اقتصادي، سياسي و اداري کشور تحت نظارت شخص پادشاه مي‌پردازد. اولين دوره اين مجلس از سال 1972 تشکيل شد. مجلس سناي اين کشور نيز که بر لايحه‌هاي اين مجلس نظارت دارد متشکل از 23 عضو است که همزمان با مجلس اين کشور در سال 1972 تاسيس شده‌است. امکان کانديداتوري زنان براي نمايندگي مجلس 35 نفره اين کشور و داشتن شبکه تلويزيوني الجزيره که در طول مدت کم عمرش به خاطر حمايت از ناسيوناليسم عربي و همچنين پخش فيلم ها و پيام هاي بن لادن، به شهرت رسيده از تفاوت هاي اين کشور با ديگر همسايگان عرب آن است.

قطر يکي از متحدان امريکا در منطقه و از جمله معدود کشورهاي عربي است که روابط حسنه اي با اسرائيل دارد. تا جايي که براي دستيابي به کرسي غير دائم شوراي امنيت سازمان ملل نيز، حمايت اسرائيل از درخواست قطر نقش موثري در اين مورد داشت. در کنار اينها قطر شريک ايران در حوزه پارس جنوبي است، حوزه اي که از ده سال پيشتر از ايران بهره برداري از آن را آغاز کرده،و بر اساس آمارهاي منتشر شده تا يک سال پيش بيش از 20 ميليارد دلار در آمد براي اين کشور در بر داشته است. پايگاه هوايي “العوديد” در قطر،شايد اکنون يکي از اصلي ترين پايگاه هاي نظامي امريکا در خليج فارس است که فرماندهي عمليات هوايي نيز در آن مستقر است.

مهمترين نکته اما در سفر اخير امير قطر به ايران از نظر ناظران سياسي عضويت اين کشور در شوراي امنيت سازمان ملل، يعني جايي است که اکنون پرونده هسته اي جمهوري اسلامي روي ميز آن قرار دارد. با اين حساب به نظر نمي رسد که امير قطر تنها براي گسترش روابط به تهران سفر کرده باشد. نگراني کشورهاي عرب خليج فارس، نزديکي به امريکا و عضويت در شوراي همکاري خليج فارس که امارات ديگر عضو آن، در ماه هاي اخير بارديگر اختلاف بر سر جزاير سه گانه ابو موسي، تنب کوچک و تنب بزرگ را مطرح کرده،همه مي تواند بر اهميت سفر امير قطر به تهران بيفزايد.

سوداگران ننگ

اگر چه در طول دو روز اقامت شيخ حمد آل ثاني در تهران، رسانه هاي رسمي و هواداران رسانه اي دولت،بر خلاف گذشته نه از روابط اين کشور با امريکا سخن گفتند و نه از رابطه اش با اسراييل. حتي روزنامه کيهان که در مقاله هاي آتشين پيشين خود کشورهاي جنوب خليج فارس، و از جمله قطر را “سوداگران ننگ” نام داده بود. در عوض آنها تلاش کردند همصدا با مقامات حکومتي حمله نيروهاي نظامي قطر در سال 2004 به لنج هاي ايراني و امضاي قطر پاي ده ها قطعنامه شوراي همکاري خليج فارس در تاييد ادعاي ارضي امارات، و حتي تغيير نام خليج فارس در نقشه هاي منتشر شده در اين کشور را ناديده بگيرند. با اين همه شايد حتي مقامات عالي رتبه کشور هم فکر نمي کردند که امير قطر در پايان سفرش، با يک جمله ناسيوناليسم عربي را به رخ آنها بکشد. شيخ حمد آل ثاني در مراسم بدرقه رسمي و در حضور محمود احمدي نژاد که اين روزها مدام از قدرت و عظمت سخن مي گويد، و در برابر چشم ده ها خبرنگار ضمن آرزوي موفقيت براي تيم ملي فوتبال ايران گفت: “براي همه کشورهاي حاشيه خليج فارس عربي آرزوي موفقيت دارد”. پاسخ احمدي نژاد اما به اين جمله بسيار کودکانه و غير ديپلماتيک بود، چرا که در پاسخ امير پنجاه و چند ساله قطر گفت: “زماني که شما به مدرسه مي رفتيد، اسمش خليج فارس بود.” امير قطر در پاسخ گفت: “آن زمان اشتباه مي‌كردند. به هر حال اين خليج مال همگان است و اميدواريم كه كشورهاي منطقه بتوانند با توجه به افزايش بي‌حد قيمت نفت در راستاي توسعه و ارتقا كشورهاي خودشان تلاش كنند.” پاسخ احمدي نژاد نه تنها سابقه چند هزار ساله عنوان تاريخي خليج فارس را به چند دهه تقليل داد، بلکه نشان داد که فشارهاي سياسي بر مقامات جمهوري اسلامي چنان افزايش يافته که به رغم حل نشدن بسياري از مشکلات في مابين براي کاهش فشارپرونده هسته اي حاضرند، يک شبه دست از شعارها و تبليغات خود بر دارند.

زماني روزنامه هاي کيهان و جمهوري اسلامي و راديو تلويزيون دولتي از کشورهاي عربي جنوب خليج فارس به عنوان “حاميان صدام يزيد کافر” سخن مي گفتند. کيهان در مهرماه گذشته در سرمقاله اي با عنوان “سوداگران ننگ”، قطر و چند کشور عربي را براي تلاش براي ايجاد روابط گسترده، و احتمال ديدار امير قطر با نخست وزيراسرائيل سوداگر ننگ نام داد. زماني نيز مقامات عالي رتبه جمهوري اسلامي رهبران اين کشورها را “عروسک هاي خيمه شب بازي صهيونيسم بين الملل” نام داده بودند.حتا در جريان پرونده جنجال بر انگيز شهرام جزايري برخي از رسانه هاي راستگرا از ارتباط او با امير قطر سخن گفته و نوشته بودند که: “از منابع مطلع خبر مي رسد شهرام جزايري روابط نزديکي با امير و ساير مسوولان شيخ نشين قطر داشته است. با توجه به نفوذ رژيم صهيونيستي و روابط نزديک دولت قطر با آمريکا … اين احتمال که عمليات مالي و پرداخت هاي وي به مسوولان و شخصيت هاي روحاني کشورمان يک توطئه طراحي شده در خارج بوده است، تقويت مي شود.” با اين همه رسانه هاي رسمي کشور در دو روز گذشته نه تنها همه اتهامات قبلي را فراموش کردند، بلکه به اراده مقامات عالي رتبه، دو روزه چنان تصويري از قطر ارائه کردند که او را “هم پيمان و دوست تاريخي خواندند”.

اسم خليج فارس در حالي ديروز و با حضور احمدي نژاد در تهران عوض شد که روز گذشته کيهان در گفت و گويي با منوچهر متکي از او پرسيد : “به عنوان وزير خارجه قدرتمند ترين کشور خاورميانه چه احساسي دارد” متکي هم در پاسخ گفته: “مسئوليت هاي بيشتري را متوجه آدمي مي كند.” او البته توضيح نداد که اين مسئوليت در قبال يک کشور تاريخي با نام ايران است يا بقاي قدرت در دست کساني که تمام قد در برابر امير قطر خبر دار ايستادند.