آقایان حکومتی در ایران قرنها از دنیا عقب‌اند، باور ندارید بخوانید!
ایسنا:
در ویترین شرارت، جوان تحقیر شده عربده می‌کشد…
نگاهی به تعریف قانونی شرور و تاثیرگذاری مجازات گرداندن مجرم در محله‌ها
28 فروردین 85 – مهدی 19 سال دارد، پیراهن خود را درآورده و حالت عادی ندارد. او با شیشه نوشابه یکی از عابران را از ناحیه سر مجروح، سوپر مارکت را تخریب و عربده کشی می‌کند، مهدی حتی به سمت ماموران نیروی انتظامی نیز حمله می‌کند…
29 فروردین 85- شرور سابقه‌دار محله هاشم‌آباد در حالی در مقابل چشمان اهالی محل به نمایش درآمد که مشخصات فردی‌اش از گردن او آویزان بود؛ او علت عربده کشی‌اش را فحاشی یکی از اهالی محله و مستی خود عنوان می‌کند…
30 فروردین85 – مهدی سال‌هاست بغض نکرده چون می‌خواهد بزرگ باشد، آن قدر بزرگ که همه مردم از او بترسند، آن‌قدربزرگ که بدون تحصیلات، کار، پول و خانواده و تنها با قمه، عربده و چاقو بتواند هر چه می‌خواهد به دست آورد. آن‌قدر که کوچکی و حقارت تمام سال‌های زندگی‌اش را جبران کند.
به گزارش خبرنگار حقوقی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، سال‌هاست افرادی تحت عنوان شرور در محله‌هایی که مرتکب شرارت شده‌اند، به عنوان مجازات ساعت‌ها در حالی‌که مشخصات فردی‌شان از گردنشان آویزان است، در برابر عموم مردم به نمایش گذاشته می‌شوند.
صرف نظر از آنکه شرارت تعریف قانونی ندارد، به گفته برخی صاحب‌نظران، اعمال مجازات در خصوص این افراد به نحو مذکور یعنی به گونه‌ای که اهالی محله فرد را بشناسند، در پیشگیری از جرم مشابه توسط افراد دیگر و همچنین اصلاح مجرم و ترس او از تکرار جرم چندان تاثیرگذار نیست و چه بسا نتیجه عکس بر جا بگذارد.
نمایش اشرار در قانون ذکر نشده است
مجازات معمولا با هدف جلوگیری از بازگشت به جرم یا پیشگیری از ارتکاب جرم اعمال می‌شود. شامبیاتی در کتاب حقوق جزای عمومی، مجازات را از نظر حقوقی تعریف می‌کند : “مجازات مجموعه قواعدی است که ضامن اجرای عدالت واقعی است و سعی در هدایت مجرم اصلی یا احتمالی، بازدارندگی دیگران از ارتکاب جرم، ارضای فطرت عدالت‌خواهی مجنی‌علیه و حمایت از جامعه را دارد که توسط قوه مقننه وضع و توسط قوه قضاییه به مورد اجرا گذاشته می‌شود.”
البته مجازات‌ها انواع گوناگونی دارند و به نظر می‌رسد که گرداندن اشرار در محله‌ها از نوع مجازات تعزیری است؛ دکتر گلپایگانی، حقوقدان به ایسنا می‌گوید : “قانونی خاص که در آن به این نوع مجازات اشاره‌ای شده باشد وجود ندارد ولی قاضی می‌تواند در جرایم تعزیری به موجب قانون مجازات اسلامی برخی مجازات‌ها را تعیین کند و تحت این عنوان تصمیم گرفته می‌شود که مجرم شرور را در محل بگردانند . ”
در ماده 16 قانون مجازات اسلامی مقرر شده است که” تعزیر ، تادیب و یا عقوبتی است که نوع و مقدار آن در شرع مشخص نشده و به نظر حاکم واگذار شده است از قبیل حبس، جزای نقدی و شلاق که میزان شلاق بایستی از مقدار حد کمتر باشد.”
همچنین مجازات‌ها را می‌توان به مجازات اصلی و تبعی و تکمیلی تقسیم كرد. مجازات تبعی یا تکمیلی مجازاتی است که قانونگذار علاوه بر مجازاتی که برای یک عمل مجرمانه پیش‌بینی می‌کند، ممکن است با در نظر گرفتن نوع جرم ارتکابی و درجه و اهمیت آن، مجازات دیگری نیز مقرر بدارد. این نوع مجازات اضافی را تبعی یا تکمیلی گویند.
سیدسعید برقعه‌ای قاضی دادسرای ولیعصر در این خصوص به ایسنا می‌گوید: ” گرداندن اشرار در جامعه در چارچوب قانون پیش‌بینی نشده و اعمال چنین مجازاتی با عنوان تتمیم و تکمیل مجازات صورت می‌گیرد.”
این در حالی است که رئیسی، وکیل دادگستری معتقد است: “با توجه به قانون اساسی و قانونی بودن جرم و مجازات اجرای این مجارات خلاف قانون اساسی است و نمی‌تواند به عنوان مجازات تکمیلی و تمیمی به حساب آید .”
منصور رحم دل نیز در خصوص این شکل مجازات عنوان می‌کند : “حکم مشخصی در رابطه با گرداندن مجرمان شرور در قانون وجود ندارد و در مواردی هم که قانونگذار تصمیم نسبت به اجرای علنی مجازات داشته آن را تصریح کرده است.”
همچنین صفر خاكی، دادیار دادسرای جنایی خاطرنشان می‌کند: گرداندن مجرمان در قانون پیش‌بینی نشده است و حتی در مجازات تکمیلی که با رای قاضی تعیین می‌شود نیز این نوع برخورد ذکر نشده است.
عباس تدین عضو کمیسیون پیشگیری از جرم قوه قضاییه نیز معتقد است: “حکم گرداندن اشرار با استناد به مواد 16 و 17 قانون مجازات اسلامی اجرا می‌شود. این مواد به قوانین بازدارنده و ارعابی درجهت پیشگیری از جرم درجامعه اشاره دارد اما اگر ما بخواهیم قوانین را به نفع متهم تفسیر کنیم نیاز است برای تشهیر مجرم قوانین محکم‌تری که روشن‌تر به چارچوب این مساله اشاره کرده است، تصویب کنیم.”
گرداندن اشرار می‌تواند حس انتقام‌جویی را در آنها افزایش دهد
اگر گرداندن اشرار در محله‌ها را اقدام تامینی و تربیتی بدانیم، مهمترین هدف آن پیشگیری از وقوع جرم خواهد بود اما شاید مهمترین دلایل نمایش اشرار در برابر عموم این است که به واسطه رعب و وحشتی که اقدامات اشرار برای مردم ایجاد کرده با این کار از طرفی مردم احساس کنند که پلیس در تامین امنیت و دستگیری اشرار، مقتدرانه عمل می‌كند و از سوی دیگر مجرم احساس کند که در مقابل نیروی انتظامی و پلیس ناتوان است؛ ضمن اینکه این هشدار را برای سایر افراد به همراه دارد كه اگر مرتکب جرم مشابه شوند، چنین مجازاتی پیش رو دارند اما آنچه همواره باید در نظر داشت این است که انگیزه‌های مجرمان از ارتکاب این جرایم چیست چرا که حتی با وجود اعمال مجازات تا زمانی که علل جرم از بین نرود، جرم نیز از بین نخواهد رفت. عمده‌ترین مصادیق شرارت قمه كشی، چاقو كشی در حال مستی، ایجاد مزاحمت برای نوامیس مردم، عربده كشی، تخریب اموال مردم، شكستن شیشه‌ها و همه رفتارهایی است كه به نوعی حالت خطرناك مجرم را می‌رساند.
روانشناسان معتقدند كه عمدتا كسانی به ارتکاب جرایمی به این شیوه دست می‌زنند که می‌خواهند خود را افراد قوی نشان دهند درحالی‌که بیشتر این افراد در گذشته خود لحظاتی از ترس و تحقیر را تجربه کرده‌اند و به این ترتیب ما در مقابل مجرمی که دست به ایجاد رعب و وحشت می‌زند تا از این طریق خودش را اثبات کند، شیوه تشهیر و تحقیر او را درپیش می‌گیریم درصورتی‌که تا زمانی که این فرد نتواند خود را در قالب انسانی برخوردار از زمینه رشد و فعالیت مناسب ببیند و خود را همچون سایرافراد حائز احترام و آبرو نداند، دست از کارهای خود برنخواهد داشت؛ به علاوه تشهیر مجرم تنها برچسب مجرم را بر او خواهد زد و این باور را در او تقویت خواهد کرد که ذاتا فردی شرور است و هیچ‌وقت نمی‌تواند مثل سایر افراد عادی جامعه باشد و چه بسا که حس انتقام‌جویی او نسبت به کسانی که تنها نظاره‌گر مجازات او هستند بدون آنکه بخواهند انگیزه و علل ارتکاب جرم از سوی او را بدانند، تقویت شود.
رییسی وكیل دادگستری در این زمینه معتقد است: “هنگامی كه مجرم به عنوان شرور در محله به گردش درآید از نظر روحی آسیب می‌بیند به نحوی كه امكان بازگشت برای او وجود ندارد و حتی ممكن است حس انتقام را در مجرم ایجاد كند و سبب شود كه مجرم بعد از آزادی در راستای گرفتن انتقام از جامعه بر آید. این شیوه‌ی مجازات با موازین حقوق بشر فاصله‌های بسیاری دارد و تنها افرادی كه از اداره كردن زندان‌ها و مبارزه‌ی صریح با مجرمان عاجز هستند دست به چنین اعمالی می‌زنند تا به این ترتیب مجرم را به جامعه معرفی كنند.”
این وكیل دادگستری خاطرنشان می‌کند: “معرفی مجرم به این شیوه سبب اغتشاش در جامعه و بر هم زدن نظم عمومی و ایجاد حس انتقام در مجرم می‌شود.”
وی به ایسنا می‌گوید: “این شیوه اهداف روانشناسی، جامعه شناختی، حقوقی و اهدافی را كه در مجازات از نظر علمی پیش بینی شده، تامین نمی‌كند؛ بلكه خود سبب اعمال خشونت بر مجرم می‌شود.”
محمد جامه بزرگ، حقوقدان نیز با بیان اینکه این نوع مجازات جنبه پیشگیرانه ندارد، می‌گوید: “گرداندن مجرمان در محلات خلاف حقوق افراد است و آبرو ریختن، مجازات خوبی برای مجرمان نیست و نه تنها جنبه مثبت ندارد بلکه کاملا منفی است.”
همچنین منصور رحم دل معتقد است که “گرداندن مجرمان در ملاء عام و محله‌ها فاقد جنبه بازدارنده و خلاف حقوق فردی متهمان محسوب می‌شود و این که آبروی فردی با مجاراتی خدشه‌دار شود، در قانون پیش‌بینی نشده است و اجرای مجازات نباید موجب آبرو ریزی محکوم در جامعه شود.”
وی اضافه می‌کند: “ممکن است این نوع مجازات برای برخی افراد اثرات پیشگیرانه و بازدارنده داشته باشد اما هیچ کس مجاز نیست به دلیل این نوع مجازات آبروی فردی را بریزد.”
همچنین گپایگانی این روش را کاملا ابتدایی و فاقد جنبه پیشگیرانه دانسته و اضافه می‌کند: “این کار تبعات روانی منفی برای فرد مرتکب و خانواده او برجا می گذارد و اثری که بر مجرم باقی می‌ماند مثبت نیست و به هیچ وجه جنبه پیشگیرانه ندارد.”
همچنین تدین، عضو کمیسیون پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه معتقد است: “تشهیر مجرم ممکن است به صورت موقت تاثیرگذار باشد اما بعد از مدتی به فراموشی سپرده می‌شود؛ ممکن است افراد متخلف پس از به مجازات رسیدن یک برهه زمانی از کرده خود پشیمان شوند اما سبب تجری مجرم در جامعه می‌شود؛ امروزه زندان‌ها به جای اینکه سبب اصلاح مجرمان شوند فقط باعث چسبانده شدن برچسب مجرم بر آنها شده است.”
صفر خاكی نیز با بیان اینکه این برخورد فقط حس ترحم افراد را بر می‌انگیزد، آن را خالی از آثار پیشگیرانه می‌داند و به ایسنا می‌گوید: “اگر قوانین موجود را به درستی اجرا كنیم نتیجه بسیار بهتری نسبت به قانونی كه وجود ندارد و اجرا می‌شود در بر خواهد داشت.”
غلامحسین رییسی هم عنوان می‌كند: “با توجه به این كه ما در اصول جرم‌شناسی با چنین پدیده‌هایی مانند گردش اشرار در دنیای جدید یا حداقل در سیاست‌های كیفری امروزی دنیا روبه‌رو نیستیم می‌توان گفت اعمال چنین مجازاتی باید جزو مجازات‌های منسوخ به حساب آید.”
ویژگی‌های شهر امکان شرارت در سایر محله‌ها را فراهم می‌کند
از بعد جامعه شناسی نیز می‌توان اعمال این مجازات‌ها را فاقد جنبه اثرگذار دانست چرا که به اعتقاد كارشناسان شهری از آن جا كه عامل محیط در جرم بسیار تاثیرگذار است، محیط زندگی شهری نیز عاملی است كه می‌تواند در ایجاد، بروز و تداوم انواع جرایم شهری نقش مؤثر ایفا كند.
در كشورهای توسعه نیافته نیز كه شهرنشینی یكی از مولفه‌های «توسعه» شناخته شده، تمایل به رشد و گسترش شهرها بیش از پیش احساس می‌شود؛ اما در این میان آنچه نباید به دست فراموشی سپرده شود، شرایط و مقتضیات خاصی است كه این روند فزاینده شهرنشینی بر زندگی روزمره آدم‌ها باقی می‌گذارد.
به نظر جامعه‌شناسان، توسعه شهرنشینی، عادات و شیوه‌های رفتار و حتی الگوهای اندیشه و احساس را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
در شهر، تعداد زیادی از مردم در كنار هم، اما بدون شناخت شخصی از یكدیگر به سر می‌برند. تماس ساكنان شهرها، زودگذر، جزئی و غیر شخصی است و همین ویژگی‌هاست كه زمینه بروز جرایمی را در شهرها فراهم می‌كند كه در روستای كوچك سنتی امكان بروز نمی‌یابد.
عباس تدین در این خصوص تاكید می‌كند: “مجازات تشهیر در جوامع كنونی كه مجرمان در ارتكاب جرایم پیشرفت بسیاری كرده‌اند، نمی‌تواند در ارعاب مجرم و جامعه تاثیری داشته باشد. مجازات تشهیر در زمانی تاثیر داشت كه جامعه كوچك بود و هنوز از اخلاقیات تا حد امروز دور نشده بوده است.”
به دلیل همین ویژگی‌های خاص زندگی شهری است که می‌توان ادعا کرد که مجازات‌هایی مانند گرداندن اشرار کارایی خود را از دست داده‌اند و حتی اگر آبروی مجرم در محله‌ای برود و همه او را بشناسند و دیگر نتواند به شرارت ادامه دهد، به راحتی می‌تواند با رفتن به محله‌ای دیگر همان اعمال را مجددا مرتکب شود؛ امروزه بافت زندگی شهری برخلاف بافت روستایی به گونه‌ای است كه در آن امکان کنترل و نظارت بر افراد از طریق توجه سایرافراد جامعه و واکنش‌های آنها نسبت به هم صورت نمی‌گیرد و اساسا اگر شهرها نیز چنین بودند، دامنه جرایم در آنها تا این حد گسترش نمی‌یافت؛ در شهر به خصوص در جاهایی که هویت محله‌ها نیز کمرنگ شده است، امکان شناخت مجرمان و کنترل عمومی از سوی مردم بر آنها امکان‌پذیرنیست و مردم ممکن است مجرم را به فراموشی بسپارند اما این بدان معنی نیست که فرد مجرم نیز مجازات خود را از یاد ببرد و خاطره چنین مجازات‌هایی در ذهن او نقش خواهد بست.
مجازات جایگزین برای اشرار
گاهی اوقات برخی افراد تصور می‌کنند که اگر صحبت از علنی نبودن مجازات مجرمان می‌شود به این معنی است که می‌خواهیم با پررنگ کردن و بها دادن به زمینه‌های اجتماعی ارتکاب جرم و شرایط خاص زندگی مجرمان، آنها را تبرئه کنیم و اقدام آنها را در آزار واذیت مردم کمرنگ نماییم در حالی‌که بحث بر سر آن است که چگونه با چنین مجرمانی برخورد شود و چه مجازاتی در نظرگرفته شود که مانع از تکرار جرم باشد تا در نهایت اقدامی تاثیرگذار در حفظ امنیت جامعه صورت گیرد.
صفر خاكی، دادیار دادسرای جنایی در زمینه مجازات‌های جایگزین مناسب برای اشرار به ایسنا می‌گوید : “اعمال مجازات‌های جایگزین مانند حبس در خانه و انجام خدمات عام‌المنفعه راهكارهای موثرتر نسبت به اعمال برخی مجازات‌ها چون گرداندن مجرمان در محله‌ها هستند.”
همچنین رییسی اظهار می‌دارد: “فردی كه به عنوان مجرم دستگیر می‌شود باید دارای پرونده‌ی شخصیتی باشد تا قاضی بتواند با مطالعه‌ی شخصیت مجرم، مجازات صحیحی برای او تعیین كند. ممكن است مجرمی نیاز به حرفه آموزی خاص داشته باشد یا ممكن است مجرمی، حرفه‌ای خاص داشته باشد و در صورت تشویق و مورد حمایت قرار گرفتن بتواند به نحو درست از حرفه‌ی خود استفاده كند.”
جامه بزرگ نیز در این خصوص می‌افزاید: “محرومیت از حقوق اجتماعی راهكار مثبتی است و این افراد در حقیقت باید مورد تادیب قرار بگیرند و كارهای تربیتی در مورد آنها انجام شود نه اینكه حقوق آنها به عنوان یك انسان خدشه‌دار شود.”
رحم دل نیز نگهداری افراد شرور در محل‌هایی با مرز مشخص و تربیت قوی‌تر برای حضور در جامعه را راهكار مفیدی به عنوان مجازات جایگزین می داند و تاکید می‌کند: این كه برخی متهمان پس از تادیب مجددا به همان محل جرم خیز باز می‌گردند عملا اقدامات اصلاحی قبلی را زیر سوال برده و تاثیرات نامطلوبی بر جا می‌گذارد و این مهم باید مورد توجه مسوولان قرار گیرد كه مجرمان پس از مجازات به حال خود رها نشده و حقیقتا تحت حمایت قرار بگیرند.”
گلپایگانی نیز پیشنهاد می‌دهد:”كار اجباری دارای جنبه خدمات عمومی از جمله راه‌های مجازات جایگزین است كه از طریق آنها می‌توان بدون لطمه وارد كردن به آبرو و شخصیت فرد مجرم، وی را تحت كنترل در آورده و به زندگی عادی جامعه باز گرداند.”
همچنین سیدسعید برقعه‌ای قاضی دادسرای ولی عصر به ایسنا می‌گوید: “گاهی اوقات در برخورد با برخی مجرمان بسیار ضعیف عمل می شود اما در شرایط دیگر آن چنان قوی عمل می‌شود كه حتی مردم به پشتیبانی از مجرم بر می‌آیند؛ باید اعمال مجازات به نحوی باشد كه در خور جامعه و مطابق با قواعد و حقوق بین‌الملل باشد.”
تمدن، وکیل دادگستری نیز به ایسنا می‌گوید: “باید جنبه‌های علمی در اعمال مجازات برای این افراد در نظر گرفته شود و با توجه به جرم شناسی و ضوابط مربوط به جلوگیری از ارتكاب و وقوع بزه عمل شود وگرنه اگر كار غیر علمی صورت گیرد ممكن است عده‌ای نیز بی‌گناه تحت تعقیب قرار گیرند كه عواقب خوبی نخواهد داشت.”
به نظر می‌رسد اگرچه اقدام اشرار در ایجاد ترس و وحشت در مردم جای مجازاتی به همان شدت را دارد اما این مجازات باید سبب تادیب مجرمان و به خصوص با توجه به جوان بودن اکثر این افراد امکان بازگشت به زندگی عادی را برای آنها فراهم کند.
و اگر نگاهی نیز به تعالیم دینی‌مان داشته باشیم خواهیم دید که خداوند ستارالعیوب درهای توبه را باز گذاشته است و امامان ما نیز در احادیث و روایات و سیره عملی خود همواره با گذشت و عطوفت نسبت به انسان‌ها، رفتارکرده‌اند و اگر چه امام صادق (ع) در اصول كافی از رسول خدا (ص) درخصوص آزار مومنین نقل می‌کند “هرکه به مومنی نگاه کند نگاهی که او را بترساند خدای عزوجل در روزی که سایه رحمتی جز سایه او نیست، او را بترساند” اما در جای دیگری نیز در مورد رفتار سایر افراد نسبت به کار دیگران از پیامبر (ص) نقل می‌کند “که هرکه کار زشتی را فاش کند چون کسی است که آن را انجام داده و هر که مومنی را به چیزی سرزنش کند، نمیرد تا مرتکب آن شود” و همچنین در جای دیگری عباس خادم امام رضا (ع) می‌گوید که شنیدم آن حضرت می‌فرمود: “پنهان کننده کار نیک کردارش برابر هفتاد حسنه است و آشکارکننده کار بد مخذول است و پنهان کننده کار بد آمرزیده است.” و کاش همه یادمان باشد که همواره در دل، مناجات خواجه را زمزمه می‌کنیم که خداوندا جرم من در زیر حلم تو پنهان است….
پیام برای این مطلب مسدود شده.